Расказот “Вистинскиот автор“ е дел од проект во склоп на кој автори од Македонија, Бугарија и Унгарија пишуваа раскази инспирирани од деветтото поглавје од романот “Корнел Ешти“, на авторот Деже Костољани и прв пат е објавен во унгарското книжевно списание Хемус, во 2012 година. Македонскиот превод на овој роман е на издавачот “Икона“.
Вистинскиот автор
- Историја на едно недоразбирање -
Кондуктерот се движи низ ходникот, длабоко потонат во своите мисли. Како и секоја вечер во ова време, после полноќ, кога патниците веќе спијат, додека поминува низ тој кобен ходник, се сеќава на една средба и се прашува дали работите можеа да излезат поинаку, дали ако нешто кажеше или направеше на друг начин... Толку е замислен што не го ни забележува човекот кој стои во полумракот пред него, иако ја подига светилката која ја носи и му го осветлува лицето, тој сепак не го забележува. Застанува до него, сосема несвесен за присуството на странецот. Наеднаш нечии зборови ја прекинуваат тишината, кондуктерот го дига погледот и пред себе гледа човечка фигура, која однекаде му е позната, но не може да се сети од каде, дали досега го има видено овој човек, или тој само личи на некого кого некогаш го сретнал, сепак неговата професија подразбира среќавање со стотици, илјадници луѓе секој ден, некои од нив ќе ги сретнеш пак, често патуваат на иста релација, а некои само еднаш, но понекогаш и еднаш е доволно за да ти го измени животот засекогаш...
Кондуктерот излегува од своите мисли, непознатиот (или не) нешто го праша, да, дали пуши, со некаков чуден акцент, кој на кондуктерот му звучи познато. Ја зема понудената цигара, ја пали.
- Од некаде сте ми познат – изговара кондуктерот, трудејќи се да звучи опуштено, не сака да се издаде пред странецот, сепак не е сигурен.
Следи тишина, странецот пуши, и кондуктерот пуши во одговор на неговото пушење, чекајќи странецот да проговори, да признае, или да се брани, да одрекува. Странецот долго време не одговара, како да се мисли што да каже. Потоа кажува само едно “И?“
Кондуктерот се насмевнува, добро, ако странецот сака да игра игри, така нека биде.
- Забележувам дека имате странски акцент. Се прашував од каде ми е познат, па ми текна. Вие сте од Унгарија, нели?
Странецот молчи, очигледно размислува што да одговори, а потоа само едно кратко “Да“. Очигледно не сака да дава премногу информации. Кондуктерот ја продолжува играта, насмеано зборува за својата способност да препознава акценти, долгогодишното искуство со странци од сите краеви сепак си го прави своето... А потоа продолжува да раскажува како пред неколку години сретнал друг патник од Унгарија во истиот овој воз, во истиот ходник, една тивка ноќ после полноќ... Тука странецот почнува да се издава, заинтересирано слуша и поставува едно прашално “Да?“, откривајќи ја својата несигурност.
Кондуктерот почнува да се опушта, свесен дека тој ја води играта, свесен дека не се излажал. Навидум весело почнува да ја раскажува својата приказна, додека странецот внимателно слуша, веројатно размислувајќи како да ја игра играта понатаму; слуша и во исто време смислува стратегија.
- Го сретнав тој ваш сограѓанин во истиот овој ходник, замислете, стоеше на истото место на кое стоите вие сега. Обично не разговарам многу со патниците, но во него видов нешто кое ме натера да зборувам. Веројатно начинот на кој внимателно ме слушаше, никој никогаш не ме слушал така. И му раскажав нешто кое никому дотогаш го немав кажано. Му ја раскажав мојата приказна. Кога велам мојата приказна, не мислам на мојата животна приказна, да не се разбереме погрешно. Му ја раскажав приказната која ја пишував. Гледам, изненаден сте. И тој реагираше на ист начин. Луѓето не очекуваат еден обичен кондуктер да пишува приказни. Ама ете, јас работев на тоа со години, само немав собрано храброст да го направам следниот чекор и да ја објавам. Таа ноќ размислував за тоа, и си реков, ќе му ја раскажам приказната на овој странец, ми изгледа како интелектуалец, па ако нему му се допадне, можеби имам шанса, ќе го направам следниот чекор и ќе побарам издавач кој би сакал да ја објави. Гледам дека заинтересирано ме слушате, и тој ме слушаше исто вака, видов дека навистина го интересира приказната, дека не глуми заинтересираност само за да биде љубезен. Гледам дека со нетрпение чекате да прејдам на главното, нема веќе да одолговлекувам. Мојата приказна беше за еден кондуктер, како мене, кој една ноќ во возот среќава странец. Тој му раскажува нешто на странецот, странецот внимателно слуша. И така цела ноќ.
Во тој момент возот запира, кондуктерот мора да слезе на станицата и да си ја заврши работата, но ветува дека ќе се врати. Странецот го чека. По неколку минути кондуктерот се враќа и ја продолжува приказната.
- Она кое кондуктерот никогаш не го дознава е дека странецот не разбрал ни еден збор од она што го кажал.
Кондуктерот се смее, се смее на цел глас. Странецот е збунет но се труди тоа да го скрие. Кондуктерот од џебот вади тетратка, и истуткан, замачкан ракопис, се гледа дека долго време го носел со себе, го читал, препрочитувал, се мислел за секој збор.
- Еве го ракописот со првата верзија од приказната, му го покажав и на вашиот сограѓанин.
Странецот го гледа ракописот, внимателно чита, очигледно е фасциниран од приказната. “Да, да“, повторува неколку пати.
- Дури имав смислено и што му раскажува кондуктерот на странецот. Само, разбирате, тоа немаше да биде дел од приказната, и никој никогаш немаше да дознае што раскажувал кондуктерот. Ќе знаев само јас, авторот.
Кондуктерот од тетратката вади фотографија на едно куче. Странецот ја гледа.
- Му раскажува за проклетиот пес кој го следи со години. Од станица на станица, каде и да запре возот, песот секогаш е таму, седи и го чека возот. Како успева проклетиот пес да биде побрз од возот? Кондуктерот станува опседнат со неговото присуство, не може да мисли на ништо друго освен на тој пес. И еден ден решава да го реши проблемот. Се ослободува од песот, но песот сепак останува со него засекогаш...
Кондуктерот од тетратката вади нешто завиткано во хартија, му го дава на странецот. Странецот го одвиткува пакетчето. Во него има само две големи копчиња од коска. Кучешка коска... Странецот збунето ги гледа, но кондуктерот нема намера да го трпи неговото осудување. Ги граба копчињата и ги враќа назад во тетратката. Се поттргнува од странецот, изморен од раскажувањето. Веќе нема сила да ја игра играта. Почнува да плаче. Странецот доаѓа до него, се обидува да го утеши. Во тој момент кондуктерот не може веќе да премолчува.
- До кога ќе се преправате дека не ме знаете, и дека прв пат ја слушате оваа приказна? Двајцата знаеме дека тој странец бевте вие! Стоевте тука и ме слушавте со големо внимание. И тогаш се смеевте не истите места како и сега.
Кондуктерот веќе е гневен, почнува да го напаѓа странецот.
- Вие ме охрабривте да ја објавам приказната. По неколку месеци ја имав финалната верзија од ракописот и договорен состанок кај еден издавач. Знаете што се случи кога дојдов кај него? Ја прочита мојата приказна и почна да се смее на цел глас. Мислев дека тоа е добар знак, дека му се допаѓа. А потоа ми ја покажа вратата. Ме обвини за плагијат. Кога се побунив, со презир ми ја покажа книгата. Од некој унгарски автор, веќе не се сеќавам на името, бев премногу возбуден во тој моменет. Ја отвори книгата кај деветтото поглавје, и ми даде да читам. Седев, читав и не можев да верувам. Мојата приказна, од збор до збор. Како е возможно? Никому ја немав кажано. Никому... освен вам! Каде сте ја раскажувале мојата приказна? Не се ни сеќавате, вам тоа не ви е битно. Не знам дали и на мене не се сеќавате, или многу добро знаете што ми направивте, па затоа глумевте дека не ме препознавате кога се сретнавме вечерва. Сосема е возможно дека сте ме заборавиле, кој сум јас, само еден обичен кондуктер. А можев да бидам автор... Потоа размислував да напишам моја верзија на приказната, да му откријам на светот што всушност зборувал бугарскиот кондуктер, што е она кое странецот не го разбрал. Но кој би сакал да го чита тоа? Или можеби некој сепак би сакал да ја прочита таа приказна?
Во тој момент странецот презриво го погледнува кондуктерот, како да му е сеедно, сеедно што му ја украл приказната, што му го украл животот. Си заминува и влегува во своето купе, затворајќи ја вратата зад себе.
Кондуктерот поминува уште една мачна ноќ, преиспитувајќи се, дали можеа работите да бидат поинакви, да собереше храброст порано, да не му ја раскажеше приказната на странецот. Дали денес тој ќе беше авторот? Можеби странецот не е крив, можеби едноставно така морало да биде...
Утредента го буди странецот пред неговата станица. Ги зема неговите торби и ги вади во ходникот. Странецот молчи, а потоа сепак решава да одговори на прашањето од синоќа.
- Да.
Толку. Еден збор од странецот е доволен да му ја врати надежта на кондуктерот. Нова приказна! Ќе ги затвори дупките во приказната, ќе ја открие тајната на кондуктерот. Можеби тоа е приказната која отсекогаш требало да ја напише, вистинската приказна, затоа и го сретна странецот таа ноќ, затоа ја изгуби првата приказна која никогаш и не била негова. Ама оваа приказна е само негова, и никој никогаш нема да му ја украде. Тој е вистинскиот автор, единствениот кој знае што му раскажа бугарскиот кондуктер на патникот таа ноќ ...
